Κλήδον

Δευτέρα 25-6-2018 ώρα 8 το βράδυ στο παρκάκι Επάνω Σκάλας!

Το πατροπαράδοτο έθιμο τού Κλήδονα.

Κυριακή 24 Ιουνίου η γέννηση τού Ιωάννου τού Προδρόμου. Αρχή τού θερινού ηλιοστασίου (21 προς 22 του μήνα). Αντίστοιχη ημερομηνία η 24 Δεκεμβρίου με την Γέννηση του Χριστού (ο Ιωάννης και συγγενής τού Χριστού ήταν 6 μήνες μεγαλύτερος απ’ τον Χριστό). Για μεν το θερινό ηλιοστάσιο αυτή την ημερομηνία, η μεγαλύτερη ημέρα έχει διάρκεια 15 ωρών και η νύχτα 9, κι από’κει και μετά αρχίζει σταδιακή μείωση της ημέρας μέχρι τις 21 Δεκεμβρίου που θα είναι 9 ώρες και η νύχτα 15 και πάλι ξανά μείωση σταδιακή της νύχτας και μεγάλωμα της μέρας μέχρι τον Ιούνιο. Αυτός είναι ο κύκλος της ζωής!

Αυτές λοιπόν τις δυο ημερομηνίες, σημαδιακή καμπή στην πορεία τού χρόνου με την τροχιά της γης γύρω απ’ τον ήλιο, άνθρωπός από αρχαιοτάτων χρόνων τις θεωρούσε σημαντικούς σταθμούς στην ζωή του και τις γιόρταζε ανάλογα με διάφορες τελετές. Για το θερινό ηλιοστάσιο που άρχιζε η συγκομιδή των καρπών και η σοδειά τους να περάσει ο άνθρωπος τις μέρες του χειμώνα, ήταν συγχρόνως και η ανταμοιβή στους κόπους του και στον ιδρώτα του που παράλληλα θα απολάμβανε τις ζεστές, όμορφες, ηλιόλουστες και ξέγνοιαστες ημέρες του καλοκαιριού. Όσο για το χειμερινό ηλιοστάσιο, γιόρταζε την αναγέννηση της φύσης που θα άρχιζε να μεγαλώνει η μέρα, να πρασινίζει η γης και ξανά πάλι να ριχτεί στον μόχθο για την επιβίωσή του.

Και το ένα και το άλλο ηλιοστάσιο γιορτάζονταν απ’ τα αρχαία χρόνια και πριν την Γέννηση τού Χριστού, με τελετές προσαρμοσμένες στις τότε θρησκευτικές λατρείες και συνήθειες. Στην περίπτωση τού σημερινού κλήδονα, υπήρχε στην αρχαιότητα και μαντείο στην θεά Κληδόνα. Με την έλευση λοιπόν του Χριστιανισμού αυτές οι αρχαίες λατρευτικές εκδηλώσεις μεταλλάχτηκαν ας πούμε και προσαρμόστηκαν ανάλογα με τον τόπο και τα ήθη της εποχής.

Η σημασία του κλήδονα όπως τον ξέρουμε τώρα και που έχει κάπως τις ρίζες του στο Βυζάντιο, είναι στο ότι ο άνθρωπος στην σημαντική αυτή καμπή του χρόνου, θέλει να μάθει, να μαντέψει το μέλλον του και να προλάβει να αποτρέψει κάθε κακό, με διάφορες τελετουργικές πράξεις και με την βοήθεια του Άγιου-Γιάννη του Λιτροπιού ή Ηλιοτρόπου (από το Ηλιοτρόπιο δηλαδή το ηλιοστάσιο).

Πέρα από τις φωτιές, τα κάψαλα όπως τα λέμε εδώ που προηγούνται τού κλήδονα (παραμονή 23 Ιουνίου), τον ρόλο στα μαντευτικά δρώμενα τον έχει ο κλήδονας δηλαδή το πήλινο δοχείο (γραγούδα ή κουτρουπέλ’ για την Λέσβο), με το αμίλητο νερό και τα ριζικάρια, δηλαδή τα αντικείμενα που ρίχνουν οι συμμετέχοντες μέσα σ’ αυτό, για να μαντέψουν όταν τα βγάζει ένα-ένα από νερό το κορίτσι που θα εκτελεί χρέη ας πούμε βοηθού Πυθίας, και πού σε κάθε ένα αντικείμενο θα αντιστοιχεί κι ένα μαντευτικό δίστιχο που θα προηγείται της επίδειξης τού αντικειμένου.

Με την πάροδο όμως των χρόνων στην Ελλάδα και βέβαια εδώ σ’ εμάς στην Λέσβο στην ντοπιολαλιά, το μάντεμα εξελίχτηκε και σε δίστιχα ή τετράστιχα επαινετικά, ερωτικά, σκωπτικά μέχρι και αδιάντροπα που χαρακτηρίζουν πια τον σημερινό κλήδονα και που έχουν την…ασυλία στο να ειπωθούν ελεύθερα και χωρίς καμιά παρεξήγηση. Γιαυτό υπάρχει και η γνωστή ρήση «αυτά τα λεν στον κλήδονα, ή αυτά είναι για τον κλήδονα»!

Αυτά λοιπόν κι από εμάς σαν περιληπτικός πρόλογος γύρω από τον κλήδονα και που για περισσότερα κοπιάστε να τα ακούσετε στις 8 η ώρα το βράδυ της Δευτέρας 25 Ιουνίου, στο παρκάκι της Επάνω Σκάλας, όπου το Συνοικιακό μας Συμβούλιο Καλλιθέας-Μαύρα Σίδερα, θα συμμετάσχει εκεί στο έθιμο τού κλήδονα που πραγματοποιεί ο Εξωραϊστικός Σύλλογος Επάνω Σκάλας μαζί με τον Λογοτεχνικό Όμιλο Λέσβου!

Μερικά για γεύση…

Ανοίξιτι τουν κλήδουνα στ αγιού Γιαννιού τη χάρη

τσ όποιου’νι καλουρίζικου ας έρτει να τού πάρει.
Ανοίξιτι τουν κλήδουνα στ αγιού-Λαού τη χάρη,
τσ όποιου’νι καλουρίζικου, ας έρτει να του πάρει.
Ανοίξιτι τουν κλήδουνα τουν ιβρουπαϊκό μας,
να πούμι τα μιλλούμινα πάνου στου ριζικό μας.
Ανοίγουμι τουν κλήδουνα τουν ιβρουπαϊκό μας,
να πούμι τα μιλλούμινα πάνου στου ριζικό μας.

Ανοίγουμι τουν κλήδουνα, να δούμι τι χαμπάρια,

τού πόσου θα τα σφίξουμι ακόμα τα ζουνάρια.

Τι να του καν’ς του «σ αγαπώ,

θέλου… τσι δε χουρταίνου»,

αφού παντού… μας έβαλι η τρόϊκα του φρένου.

Η κρισ μι έβγαλι μπιλάρ, μη θελ’ς πουλλα να σ κάνου…

ιξόν να πέσου ανάστσιλους, να πέϊγ’ς ισύ απάνου μ…

Μη πιριμέν’ς πουλλά απού με για να σι φχαριστήσου,

έχου προυστάτ τσι δε μπουρώ μήδι να κατουρήσου.

Πάνου σι έντικα πατά η Μυτιλήν’ πουδάρια,

τα λένι συνοικιακά συμβούλια παπάρια.

Πάνος τα ιμιλέτησι, Σπύρος τα κλαν’ αράδα,

τσι χέστικι μέσα στ αλών’ που λέμι, η φουράδα.

Ι Δήμους είνι ένα κουπάδ μ’ αρνιά, κατσίκις, μλάρια,

μι ένανι αρχιτσουμπάν’ τσι δέκα τσουμπανάρια.

Αφού μι ήλιου τα βουσκούν, τα βγάζιν τσι τα βάζιν

τ’ έχιν τα έρμα τσι ψουφούν; ρουτούν τσ ανιστινάζιν.

Οι κάλπις είνι κλήδουνας, του ριζικό μάς λένι,

άμα θα τς ξανανοίξουμι,…οι ρέγκις θα σας κλαίνι.

Ούλα τα συμφουνήσαμι αντρίκια τσι σταράτα

τ Μακιδουνία τ δώσαμι χαλάλ’ για μια γραβάτα!...

Τού μάθημα τού μάθαμι στού γκέου κι βαγκέου,

τώρα χαλάλ’ για ένα σαρίκ’… σειρά εχ’ τού Αιγαίου.

Παντού ανισκουμπώνισι, σι κβάρα ήμπις πόρτις,

του μόνου που σι απουμέν’ Βενέτα τσι δισπότης.

Βλέπου Αλέξ ξιθάρριψις, πουλύ μ’ εύτην’ τ Βαρδάρσκα (Σκόπια)

τράβα κουπί τσ έχι του νου σ… να μη μπατάρ η βάρκα.

Πήρις αψλά τουν αμανέ, σα τ ψείρα μι τουν κώλου

που’κανι τσι κατάχισι, που λεν, τουν κόσμου όλου.

Ξέρου, δεν του πιρίμινις για τέτγις ιπιδόσεις,

φαίνιτι παραδλέψανι… ούλις οι συνιστώσεις.

Καμμένους στου παρόνουμα, καμμένους τσι σντ προυβιά σου…

πρέπει να είσι μάγκα μου, για να του λε η καρδιά σου.

Δε φταν’ του «ανιξάρτητου σ», δε φταν’ να εχ’ς τσι πείσμα,

μα θελ’ τσι κότσια, να αντέχ’ς άμα σι βάζιν κλίσμα…

Η κρίση θελ’ υπουμουνή, τα πάντα να στιρείσι,

απ ντ πείνα να’σι ανάστσιλους, λόρτους να λες πους είσι.

Η κρίση θέλει αντουχή, να πνας, να’σι κιφάτους,

να σι καλούνι για φαγί, να τς λες πους εισ’ χουρτάτους.

Η κρίση είνι άθλημα, απ τα πουλύ τσινούργια,

τρουχάδην είν’ ουμαδικό, στουν κώλου μι αγγούρια.

Αμ τι μουρφιά είνι αυτή, μοιάϊγ’ς τ Μέρκελ τ Γιρμανίδα,

που εχ’ σα κώλου πρόσουπου τσι μυτ κουλουτρυπίδα.

Απ τς μυρουδιές στου φαγητό, μ αρέσ πουλύ η βάγια,

τσ απ ούλα τα πιτούμινα, η Μέρκελ… η κουκβάγια.

Ευχές πηδώντας στις φωτιές:

Όσου βαρεί η πέτρα, να βαρεί τ αντρού μ η κισέ.

»          »          »             »          τ μπαμπά μ        » .

Γιρουσύν’, καλουσύν’, --ούλου μάλαμα τσ ασήμ.

Άγιου μ Γιάνν’, -- του τσιφάλ’ ιμ να γειάν᾿.

Άγι μου καλέ μου Γιάννη μ,--

παρ τουν πόνου μ, παρ του χαλ’ ιμ.

Άγ’ ιμ Γιάνν’ ιμ δώσι τ λυσ, -- να γλιτώσουμι απ ντ κρισ…

Λέφτιρις τσι χουρισμένις, -- να ’ν του χρόνου παντριμένις.

* * *

Βαγγ. Χατζημανώλης